Urte luzez euskalgintzan aritu ostean, iragan uztailean hartu zuen bere gain Aldundiko Euskara Zuzendaritza Nagusiaren gidaritza Zigor Etxeburua donostiarrak. Gipuzkoa plazako egoitzan hartu gaitu Batzar Nagusietatik iritsitako azken orduko galdera bati erantzun ostean. PPk egindako galderak, euskara interes  politikoekin ez erabiltzea eskatzen du. “Larrua behar da gero...” dio Etxeburuak.

Euskalgintzan ibili izan zara herri mugimendutik.EHEn, AEK-n, Kontseiluan… Orain instituzioetara egin duzu jauzia. Asko aldatzen da ikuspegia?

Bai, aldatzen da. Hain zuzen ere orain erantzukizuna zurea delako eta erantzun egin behar duzulako. Zure eskumenetatik, baina hizkuntzaren egoeraren eragileetako bat zara. Denok dugu partea euskararen garapenean, baina bereziki, ardura, instituzioei badagokie. Eskumenen aldetik motza da Jaurlaritzak dituen eskumenekin alderatuta baina badauka nahikoa egiteko herritarrak beren hizkuntzan artatzeko eta abar. BAdaukagu nahikoa ardura hizkuntza politika osoa gure gain izan ez arren, eta ardura horiei erantzuten ari gara egitasmo ezberdinak mahai gainean jarriz. Baina era berean dakarkidana oso baliotsua da, beste aldea hurbiletik jarraitu duzulako.

Erreza da eskatzea?

Gizarte eragileei dagokie eskatzea. Kontua da instituzioek eman egin behar dutela beraiena baitelako erantzukizuna, eta, oro har, gizarte osoarena da euskararen erronkari erantzutea. Ezin diogu egin ihes horri.

Nola topatu duzu Euskara Zuzendaritza. Aurrekoaren jarraipena egin asmo duzu ala iniziatiba propioek markatzen dute zure agenda? Propii batzuk ikusi ditugu jada.

Hizkuntza politika sendo batekin gatoz eta gure hizkuntza politika propioa diseinatuta dugu. Hala ere, aurretik egin den lana aitortzen dugu. Euskalgintzan Gipuzkoak badu izen ona egindako lanagatik eta hona etortzerako banuen horren berri. Alta, gure hizkuntza politika aurkeztu genuenean esan genuen: diagnostiko bat egin dugu eta diagnostiko horretan zer araudi dagoen, zer egin den orain arte eta zer dagoen egiteko aztertu dugu. Ohartu ginen baliagarriak ziren gauzak bazeudela araudian, eta hortik etekin handiak ateratzerik bazegoela; Hizkuntza ofizialen erabilera arautzen duen dekretua kasu. Dekretu hori aurrekoek diseinatu zuten baina ez zioten zukurik atera. Guk, hortaz, zukua atera eta bere ontasunak baliatuko ditugu. Esaterako, ezarri bai baina bete ez ziren kontratazio politikarako hizkuntza irizpideak  aurrera eramanda. Gure zuzendaritzako teknikariek lan handia egin dute horiek aurrera eramatearren baina atzetik erabaki, bultzada politikoa falta izan da eta betetze maila pattala izan du. Guk bultzada hori emango diogu gure asmoekin bat datorrelako eta funtsezkoa deritzogulako, Aldundiari zerbitzuak ematen dizkioten enpresa eta eragileei euskaraz ematea. Logikoa hizkuntza ofiziala izaki. Hala beharko luke, eta hala behar zuen duela 30 urte ere.

Zeintzuk dira, beraz, zuen hizkuntza politikaren lerro nagusiak?

Diagnostiko batetik abiatzen gara. Gipuzkoa herrialde euskalduna da. Euskal elebidunak azken datuen arabera gipuzkoarren erdia baino gehiago dira, eta beste %20 bat euskara ulertzen duena. Gipuzkoa euskaraz bizi nahi duela adierazten duen herrialdea da eta gu bat etorriko gara errealitate horrekin. Beraz, euskaraz arituko den aldundi bat egin nahi dugu; herritarrei zerbitzu guztiak euskaraz eskainiko dituena. Legealdi honen bukaerarako hori lortu nahi dugu.

Barne-funtzionamendua barne?

Beno, batez ere zerbitzuen ikuspegitik. Aldundiak bere zerbitzuak ematerako, zerbitzu hori euskaraz ematea alegia. Esaterako, zaharren egoitza bateko langile guztiak euskaldunak izatea eta aiton-amonekin zein familiako kideekin euskaraz lan egin ahal izatea. Era berean, euskaraz arituko den, laneko hizkuntza euskara izango duen Aldundia nahi dugu. Horretarako proiektu-pilotu bat abiatuko dugu sail batzuekin. Hain zuzen ere afera honetan aurreratuen dauden sailetan. UEMAren irizpideetan sartuko liratekeen sail batzuk hartu eta horiekin lanketa intentsibo bat abiatuko dugu laneko hizkuntza euskara izan dadin. Arautze lan batzuk egingo ditugu horri begira, eta bestetik, sentsibilizazio lana ere egingo dugu langileen artean.

Lan egiteko molde eraginkorra ekarri dugu araudiaren aukerak baliatzeko. Hizkuntza hautuaren afera kasu. Herritarrek aldundiarekin euskarazko harremana izan dezaten lana hasi dugu ez dakit zelako kanpaina antolatu gabe, era sinplean. Errenta aitorpenean galdera bat txertatuz, alegia. Akats batzuk detektatu izan ditugu baina konponbidean daude. Zailtasunak ere izan ditugu. Esaterako, errenta-aitorpena egiteko kanpainarako langileak kontratatu ohi dira urtero, eta langile horiei hirugarren hizkuntza eskakizuna ezarri diegu iaz jakinarazi bezala. Tontakeria dirudi, baina urrats hori egiteak epaitegietan  salaketa bat ekarri digu lan horietan ari ziren langile batzuen aldetik.

Baina zein da egitasmo honen irakurketa politikoa? Euskaraz bizitzeko hautuari lotuta dago?

Noski, euskaraz biziko den Gipuzkoa hori indartu nahi dugu. Gipuzkoa lurralde euskalduna da ezagutzan, eta erabileran urrats esanguratsuak eman nahi ditugu. Gure hizkuntza politikan nabarmentzeko beste aspektu bat da euskaraz bizi ahal izateko Aldundi eragilea izatea eta aldaketa politiko, sozial eta pertsonal hori lideratzea, euskalgintzarekin lankidetzan, eragile sozialekin batera. Herritarrok ikusi behar dugu herrialdeko instituzio gorenak zalantzarik gabe euskararen aldeko apustua egiten duela. Eta hori estreinatu berri dugun irudi korporatiboan ere ikusi dezake, Aldundiaren gaztelaniazko adiera bera kendu egin baitugu. Aldundiak erabaki sendoa du euskarari lehentasuna emateko.

Gipuzkoako jendartea halakoa izaki, guk eragin egin nahi dugu eta bideak jarri. Urtetako egoera anormal honen eraginez euskaldunok erdararako inertziak ditugu. Arlo formaletan batez ere, uste dugu erdaraz hobeto ulertuko dugula. Norbanakook badugu horretan zer egin, eta aldundiak bide bat eman du zentzu horretan. Ohitu egin beharko gara, baina ohitu izan gara euskarazko irratia entzun edo prentsa irakurtzen.

Eta beste egitasmoak?

Asko dira. Beste bat aipatzearren, euskarari lehentasuna emateko, araudian jaso nahi dugu euskara berezko hizkuntza eta lehentasunezkoa dela. Batzar Nagusietara eraman nahi dugun eztabaida.

Badirudi zailtasun ugari daudela euskara lehentasunezko izendatzeko. Gehienez gaztelaniaren pareko izan behar omen da.

Ekilinguismoa, euskararentzat, tranpa da. Gaztelania eta frantsesak mundu mailan berez duten indar erraldoiagatik, ito egiten dute gure hizkuntza. Lehentasuna eman behar diogu euskarari eskubideetan berdintasuna eta berdintasun soziala lortzeko. Parez pareko egoera lortzeko, baina, estatusean euskarak lehentasuna behar du nahitaez. Egungo araudian ez da hori aipatzen eta hori txertatuko dugu.

Bestalde, instituzioek egiten duten edozein ekimenetan, ekimen horrek euskararen garapenean eragin kaltegarririk izan ote dezakeen aztertu dezan ahalbidetuko duen Foru Araua prestatzen ari gara, “Prebentziorako Foru Araua” izan daitekeena. Batez ere udalerri euskaldunei begira egin nahi da hau. Euskaraz bizi diren herriak euskararentzat, Euskal Herriarentzat, Gipuzkoarentzat arnasa dira. Alde horretatik, argi dugu babestu egin behar ditugula eta elkarrekin lan egin behar dugula. Horregatik, UEMArekin eta Kontseiluarekin hitzarmena sinatuko dugu bihar (sinatu da jada) hemen planteatzen ari garen babes hori arautzera eramango duen lanketa elkarrekin egiteko. Arau horren muina da lanketa bat abiatzea foru araua diseinatzeko, horren baitan inpaktu linguistikoaren azterketa egiteko tresna diseinatzea. Esaterako, Zubietako kasua. Euskaraz bizi den eremu batean 3.000 etxebizitza egitea erabakitzen du udal batek. Horrek bere horretan euskararengan eraginik izan dezakeenik planteatu al du norbaitek? Legegintzaldi honetako izarra izango dugu berau.

Plan estrategikoa ere berritu dugu eta bertan gizarte eragileen eta euskalgintzaren ordezkaritza batek parte hartu du. Aurrerantzean foro bat sortu nahi dugu gure hizkuntza politika hobetzen, zehazten eta ebaluatzen laguntzeko. Udan bertan edo uda ostean abiatuko dugu.

Instituzioetatik iritsi daitezkeen baliabideak behar ditu euskarak. GFAren aurrekontu osoa %13tik gora jaitsi arren euskararena mantendu egin da. Aurrekontu osoaren %0,6 izatetik 0,8 izatera pasa da. Halaz ere, utzi berri duzun Kontseiluak %2koa izan behar dela esaten du…

Jakina. Guk ikuspegi hori onartzen dugu eta ildo horretan goaz, heldu den urterako kopuru horretara iritsiko ez garela dakigun arren. Baina horrekin batera esan behar dugu euskararen normalizaziorako Zuzendaritza honetan ditugun partida batzuk berregokitzea. Esan nahi dut, kultura esparruko lerroak eta laguntzak direnak kulturara pasa nahiko genituzke. Euskararen normalizazioa bultzatu nahi dugu eta horregatik gobernu honek Euskara Zuzendaritza Ahaldun Nagusiaren sailean kokatu du; lehenago kulturan zegoen. Ikuskera hori ekarri nahi dugu, eta Zuzendaritza honetan dauden “nahasketak” ekidin nahi ditugu. Eragite ikuspegi batekin erabili behar da euskararen normalizaziorako dirua, eta kulturari dagozkion aferak, kulturako aurrekontutik atera behar dira, euskara kultura ere badelako. Egun, kultur ikuskera duten hainbat sos liberatuko bagenitu, euskararen sustapenerako diruak kualitatiboki gehituko lirateke, kuantitatiboki mantendu arren. Argi esanda, Bertsozale elkarteari ematen diogun diru-laguntza kulturak emango balio guk diru hori tokiko hedabide euskaldunentzako erabili genezake.

Nola eragin daiteke GFAtik euskararen normalkuntza erdiesteko?

Gipuzkoak dituen ezaugarriengatik eta hartzen dituen erabakiengatik, badu halako erantzukizun bat Euskal Herriko hizkuntzaren normalizazio prozesu honetan. Eredugarriak izan behar dugu. “Ezina ekinez egina” nahi dugu, gauzak egin daitezkeela erakutsi. Euskalgintza eta herri euskaldunaren alde egunero lan egiten duen jendea kontutan hartzen ez duen eredu instituzional eta piramidala baztertu eta lankidetza eta parte hartzea oinarrian duen eredua praktikan jarri behar dugu. Euskaraz bizitzearen aldekoa eta lotsarik gabe esango duena euskara dela berezko hizkuntza eta lehentasunezkoa.

Ekintza zehatzak ere egin daitezkeela ikusi dugu, esaterako Lodosako ikastolari emandako bultzadarekin gertatu bezala.

Euskara ez da Gipuzkoako hizkuntza bakarrik eta gure mugetatik kanpo ere eragin behar dugu. Lodosako ikastolari emandako laguntzatxoa, Seaskarekin egingo dugun akordioa, UEMArekin eta Kontseiluarekin abiatu egitasmoak… Hala ere, ez gara joan diru fardoa eramatera, auzolan eta lankidetza ekimen batera beste bat gehiago bezala joanez baizik. Sustapena egin daiteke, eta zure eskumenetatik kanpo dauden kontuetan eragin, baina horretarako dirua behar da. Baliteke espektatiba faltsuak sortzea eta jendeak jakin behar du ezin dugula bihurtu Euskal Herriko Gobernua.